Dự án BT, làm sao phát huy hiệu quả, tránh rủi ro?

Tác giả: Minh Thư Nam miền Bắc Nam miền Bắc Nữ miền Bắc Nữ miền Nam Nam miền Nam (BĐT) - Dù có những bất cập và tạm dừng thực hiện, nhưng nếu quản lý tốt, việc áp dụng loại hợp đồng BT có thể khơi thông hiệu quả nguồn lực đất đai, tận dụng năng lực của khu vực tư nhân cho phát triển. Việc khôi phục loại hợp đồng BT đang được Chính phủ đề xuất khi sửa một số nội dung của Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP). Khi khôi phục, bài toán lớn đặt ra là làm thế nào để tránh được những hệ lụy như ở các dự án BT giai đoạn trước. Luật Thủ đô quy định TP. Hà Nội được phép quyết định dự án BT trong lĩnh vực giao thông vận tải, thủy lợi, xử lý nước thải với quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu không thấp hơn 200 tỷ đồng. Ảnh: Lê Tiên Nhiều hiệu quả nếu làm tốt Dẫn ví dụ Dự án Vành đai 2 trên cao Hà Nội, ông Vũ Duy Tuấn, Phó Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) Hà Nội cho biết, nhiều dự án BT tại Hà Nội hoàn thành được đánh giá tốt, góp phần hoàn thiện, nâng cao chất lượng hạ tầng giao thông. Dự án Vành đai 2 trên cao có quy mô đầu tư rất lớn, nhà đầu tư triển khai nhanh, ứng dụng nhiều công nghệ mới để sớm đưa vào sử dụng, phát huy hiệu quả. Không phủ nhận những hạn chế, khuyết điểm, vướng mắc trong cách tổ chức thực hiện nhiều dự án BT ở giai đoạn trước, nhưng Hà Nội vẫn đánh giá BT là hình thức đầu tư hiệu quả đối với Thành phố. Chính vì thế đã kiến nghị tiếp tục đưa vào Luật Thủ đô (sửa đổi) và đã được Quốc hội thông qua. Luật Thủ đô 2024 quy định dự án BT trong một số lĩnh vực giao thông vận tải, thủy lợi, xử lý nước thải với quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu không thấp hơn 200 tỷ đồng; quy định 2 hình thức BT thanh toán bằng tiền và BT thanh toán bằng quỹ đất. Ngoài Hà Nội, TP.HCM và Nghệ An cũng được Quốc hội cho phép thí điểm triển khai hợp đồng BT. Mặc dù còn một số bất cập nhưng theo nhiều bộ, ngành, địa phương, các dự án BT được thực hiện trong thời gian trước khi Luật PPP có hiệu lực thi hành có một số đóng góp nhất định trong việc hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng tại địa phương, huy động được nguồn lực của khu vực tư nhân, giảm áp lực cho ngân sách nhà nước. Bên cạnh đó, các dự án đối ứng cũng góp phần đáng kể cho việc cải thiện hạ tầng về nhà ở, dịch vụ, hình thành các đô thị, khu dân cư mới… Theo Bộ KH&ĐT, trong bối cảnh ngân sách nhà nước ngày càng hạn hẹp và nhu cầu đầu tư phát triển hạ tầng tăng mạnh, căn cứ quá trình thực hiện cơ chế này trong từng thời kỳ, cần xem xét đổi mới, hoàn thiện cơ chế thực hiện để tiếp tục áp dụng loại hợp đồng BT.

Trong lựa chọn dự án, quy mô vài trăm tỷ như trước đây không hiệu quả, nên Hà Nội ưu tiên dự án lớn, lựa chọn NĐT lớn có năng lực. Hà Nội cũng tập trung xác định quỹ đất thanh toán trước, để có công trình BT và có luôn khu đô thị…

Khôi phục hợp đồng BT theo cách nào? Việc dừng thực hiện dự án BT theo Luật PPP xuất phát từ những bất cập như một số dự án không có mục tiêu đầu tư phù hợp, không cần thiết; giá trị công trình BT được xác định không chính xác, đa số dự án có suất đầu tư cao hơn so với dự án sử dụng vốn đầu tư công; việc lựa chọn nhà đầu tư (NĐT) chủ yếu thực hiện thông qua chỉ định thầu không cạnh tranh; công tác giám sát bị xem nhẹ dẫn đến chất lượng công trình không bảo đảm… Theo ông Vũ Duy Tuấn, nguyên nhân sâu xa dẫn đến nhiều hệ lụy, vướng mắc chuyển tiếp về sau là do các dự án BT của Hà Nội đều chỉ định NĐT (16/17 dự án chỉ định thầu, 1 dự án đấu thầu nhưng chỉ có 1 NĐT). NĐT chưa chắc đủ năng lực, có dự án NĐT chỉ quan tâm dự án đối ứng, dự án BT vướng mắc giải phóng mặt bằng nên NĐT ưu tiên phát triển dự án đối ứng trước… Bên cạnh đó, có nguyên nhân từ sự phối hợp giữa cơ quan quản lý nhà nước và NĐT, cơ chế hợp đồng không chặt chẽ, quy định pháp luật thay đổi nhiều, khó khăn giải phóng mặt bằng… Rút kinh nghiệm từ những dự án đã triển khai, ông Tuấn khẳng định, việc thực hiện các dự án BT theo Luật Thủ đô sẽ phải tổ chức đấu thầu, bảo đảm công khai minh bạch, lựa chọn NĐT đủ năng lực. Đặc biệt, trong lựa chọn dự án, quy mô vài trăm tỷ như trước đây không hiệu quả, nên Hà Nội ưu tiên dự án lớn, lựa chọn NĐT lớn có năng lực. Hà Nội cũng tập trung xác định quỹ đất thanh toán trước, để có công trình BT và có luôn khu đô thị… “Chúng tôi đang nghiên cứu đề xuất 1 công trình thí điểm là xây dựng cầu Tứ Liên, tổng mức đầu tư dự kiến gần 20 nghìn tỷ đồng theo hình thức BT, hiện có nhiều NĐT quan tâm. Cầu Trần Hưng Đạo cũng được nhiều NĐT quan tâm nếu kêu gọi đầu tư theo BT”, ông Vũ Duy Tuấn cho biết. Ở góc độ chính sách chung được đưa vào Dự thảo Luật sửa đổi 4 Luật, Bộ KH&ĐT nhấn mạnh, khi khôi phục, mô hình này cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để đổi mới toàn diện, khắc phục tối đa những bất cập của giai đoạn trước, phát huy được hiệu quả, đáp ứng yêu cầu mới. Dự thảo Luật hiện đưa ra 2 hình thức BT thanh toán bằng tiền và BT thanh toán bằng quỹ đất. Trong đó, với thanh toán bằng tiền, tổng mức đầu tư dự án BT được xác định căn cứ thiết kế kỹ thuật để tránh việc nâng khống giá trị công trình; phải hoàn thành công trình BT, bàn giao cho Nhà nước mới thanh toán; lựa chọn NĐT thông qua đấu thầu, không áp dụng chỉ định thầu; thời hạn, tiến độ thanh toán phải được bảo đảm. Trường hợp thanh toán bằng quỹ đất, tổng mức đầu tư dự án BT cũng được xác định căn cứ thiết kế kỹ thuật và đấu thầu lựa chọn NĐT; quỹ đất thanh toán phải được xác định cụ thể về vị trí, diện tích, giá trị dự kiến tại các thời điểm lập báo cáo khả thi, ký kết hợp đồng và thời điểm thanh toán; tại thời điểm thanh toán hợp đồng, cho phép áp dụng cơ chế bù trừ chênh lệch giữa giá trị BT và giá trị quỹ đất. Tại Hội nghị lấy ý kiến hoàn thiện cơ chế hợp đồng BT vừa được Bộ KH&ĐT tổ chức, đại diện Cục Quản lý đấu thầu (QLĐT) thuộc Bộ KH&ĐT cho biết, quan điểm khôi phục BT là rất mạnh mẽ nhưng cơ quan soạn thảo cũng nhìn thấy những rủi ro. Với BT thanh toán bằng tiền, những câu hỏi đang được đặt ra là có nên hạn chế lĩnh vực, loại công trình được áp dụng cơ chế BT như tại Luật Thủ đô, Nghị quyết đặc thù tỉnh Nghệ An? Xác định lợi nhuận của NĐT thế nào để tránh trường hợp lãi chồng lãi, lợi nhuận chồng lợi nhuận? Giải pháp giảm thiểu rủi ro chậm thanh toán do không kịp bố trí vốn ngân sách nhà nước, không kịp tổ chức đấu giá tài sản công… dẫn đến phát sinh lãi trả chậm như các dự án BT giai đoạn trước? Đối với loại hợp đồng BT thanh toán bằng quỹ đất, những câu hỏi khó là quỹ đất nào được sử dụng để thanh toán, nên có điều kiện gì? Xử lý giá trị chênh lệch giữa giá trị công trình BT và giá trị quỹ đất như thế nào? Giải pháp giảm thiểu rủi ro chậm thanh toán dẫn đến phát sinh lãi trả chậm như các dự án BT giai đoạn trước do không giao đất đúng thời hạn…? Các dự án BT được thực hiện trong thời gian trước khi Luật PPP có hiệu lực thi hành đã có đóng góp nhất định trong việc hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng tại địa phương. Ảnh: Nhã Chi Các ý kiến tại Hội nghị hầu hết thống nhất khôi phục hợp đồng BT và xây dựng định hướng lớn tại Dự thảo. Có địa phương đề xuất bổ sung hình thức vừa thanh toán bằng đất vừa thanh toán bằng tiền và nguồn tiền thanh toán từ nguồn thu từ sử dụng đất do cấp tỉnh quản lý. Có ý kiến từ NĐT cho rằng không nên quy định dự án đối ứng chỉ được kinh doanh khai thác khi công trình BT hoàn thành, mà được kinh doanh khi đáp ứng đủ điều kiện của pháp luật và sau khi công trình BT hoàn thành tối thiểu 50% để sớm huy động vốn, giảm lãi vay… Một số ý kiến lưu ý khôi phục nhưng nên có sự lựa chọn, ví dụ Hà Nội ưu tiên dự án lớn, đánh giá kỹ mặt được và chưa được, cân nhắc Nhà nước bảo đảm được nghĩa vụ thanh toán thì mới làm... Lãnh đạo Cục QLĐT cho biết, việc khôi phục lại dự án BT đồng thời bảo đảm hiệu quả, tránh phát sinh vướng mắc về sau là bài toán khó. Hiện còn những luồng ý kiến khác nhau, có ý kiến cho rằng chỉ nên áp dụng BT thanh toán bằng tiền vì rõ ràng minh bạch, dễ thực hiện; ý kiến khác lại cho rằng hình thức thanh toán bằng tiền dễ dẫn đến bất cập; BT thanh toán bằng đất cũng có ý kiến không ủng hộ. Bộ KH&ĐT đã rà soát đánh giá tác động đầy đủ, báo cáo Chính phủ từng mặt được chưa được của mỗi hình thức.