Lật lại hồ sơ hàng loạt dự án điện gió, điện mặt trời (kỳ cuối)

(CATP) Ông Hoàng Quốc Vượng, khi đó là Thứ trưởng Bộ Công thương, trực tiếp chỉ đạo tham mưu xây dựng dự thảo quyết định về cơ chế các dự án điện mặt trời được hưởng chính sách đặc thù, đã tham mưu mở rộng đối tượng sai quy định, gây thiệt hại cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) hàng trăm tỷ đồng. Ngoài ra, Cơ quan điều tra còn xác định, cựu thứ trưởng này đã nhận hối lộ số tiền hơn 1,5 tỷ đồng. Hàng loạt sai phạm nghiêm trọng Cơ quan An ninh điều tra (ANĐT) Bộ Công an vừa ban hành Kết luận điều tra bổ sung vụ án "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ; Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng" xảy ra tại Bộ Công Thương và các tỉnh, thành phố. Trước đó, tháng 5/2024, Cơ quan điều tra (CQĐT) đã ban hành bản kết luận điều tra vụ án, nhưng đến tháng 7/2024, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao có quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Liên quan đến vụ án, CQĐT đã áp dụng biện pháp tạm giam đối với 9 bị can bị khởi tố trước đó. Đồng thời, CQĐT khởi tố thêm 3 bị can tại Cục Thuế tỉnh Bình Phước, gồm: Nguyễn Duy Khánh - cựu Phó Cục trưởng, Trần Văn Định - cựu Trưởng phòng Tuyên truyền Hỗ trợ người nộp thuế và Phạm Quang Vinh - cựu Phó Trưởng phòng Thanh tra - Kiểm tra 1 về tội "Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng". Theo kết quả điều tra, cựu Thứ trưởng Bộ Công thương - Hoàng Quốc Vượng và bị can Phương Hoàng Kim - cựu Cục trưởng Cục Điện lực và năng lượng tái tạo (Bộ Công thương) đã lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ trong việc Bộ Công thương tham mưu cho Thủ tướng Chính phủ thực hiện quy định về diện đối tượng và điều kiện được hưởng chính sách giá điện ưu đãi (giá FIT). Hành vi phạm tội của 2 bị can gây thiệt hại cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam số tiền 937 tỷ đồng. Kết quả điều tra cho thấy, ông Hoàng Quốc Vượng đã nhận của các doanh nghiệp số tiền 1,5 tỷ đồng. Dự án nhà máy điện mặt trời Thuận Nam Đức Long tại Ninh Thuận là một trong 14 dự án được hưởng cơ chế giá FIT dù không đủ điều kiện Bảy bị can còn lại có hành vi sai phạm khi Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công thương) cấp giấy phép hoạt động điện lực, Công ty Mua bán điện công nhận ngày vận hành thương mại, Cục Thuế tỉnh Bình Phước hoàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) cho Công ty Cổ phần năng lượng Lộc Ninh 3 (Công ty Lộc Ninh 3). Về nhóm 3 cá nhân bị khởi tố thêm khi điều tra bổ sung, CQĐT làm rõ hành vi thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong hoàn thuế cho Công ty Lộc Ninh 3. Với nhóm thiếu trách nhiệm, cơ quan chức năng xác định, từ tháng , Công ty Lộc Ninh 3 hoàn thành đầu tư xây dựng và vận hành thương mại Nhà máy điện mặt trời Lộc Ninh 3 tại xã Lộc Tấn (huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước) trên diện tích 149,5 ha đất sản xuất, thuộc quyền sử dụng của Công ty TNHH một thành viên Cao su Lộc Ninh. Tuy nhiên, cơ quan thẩm quyền chưa có quyết định thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất và chuyển mục đích sử dụng đất rừng sản xuất sang đất công trình năng lượng. Công ty này không được cấp phép xây dựng, không có quyết định chủ trương đầu tư. Theo CQĐT, dự án trên thuộc trường hợp không được hoàn thuế GTGT, mà phải chuyển số thuế chưa được khấu trừ của dự án đầu tư theo pháp luật về đầu tư sang kỳ tiếp theo. Tuy nhiên, tháng 4/2021, Công ty Lộc Ninh 3 vẫn đề nghị hoàn thuế số tiền 145 tỷ đồng. Nhận được hồ sơ đề nghị hoàn thuế, cựu Phó Cục trưởng Cục Thuế tỉnh Bình Phước - Nguyễn Duy Khánh đã ký thông báo chuyển hồ sơ sang diện kiểm tra trước hoàn thuế sau. Hồ sơ hoàn thuế được bị can Phan Văn Sang kiểm tra, sau đó, bị can Trần Văn Định phê duyệt phiếu đề xuất hoàn thuế và bị can Phạm Quang Vinh ký văn bản thẩm định xác định hồ sơ đủ điều kiện hoàn thuế. Đến tháng 7/2021, bị can Khánh ký quyết định hoàn thuế và Công ty Lộc Ninh 3 nhận được số tiền này, gây thiệt hại ngân sách Nhà nước 145 tỷ đồng. Nhà máy điện mặt trời Sinenergy Ninh Thuận 1 hưởng giá FIT không đúng đối tượng Quy hoạch điện lúng túng, tạo sơ hở để lợi dụng Ngày 12/10/2023, tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát chuyên đề thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016 - 2021, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cho rằng, các quy hoạch điện được phê duyệt nhưng triển khai rất lúng túng. Điều này dẫn tới Quy hoạch điện VII và điện VII điều chỉnh có nhiều nội dung chưa được cụ thể trong các văn bản, tạo nên sơ hở có thể lợi dụng khiến các cơ quan liên quan đang phải xử lý. Ông Trần Hồng Hà dẫn chứng thực tế từ năng lượng tái tạo gần đây, dù có nhiều chính sách phát triển nhưng không có quy định xác định giá. Vì vậy, nhiều nhà máy cho đầu tư nhưng không định giá được, nên Chính phủ phải đưa ra giải pháp là tính bằng 50%, sau đó kiểm tra, kiểm toán. Ông Hà cho rằng, giá FIT bị lợi dụng khi phát triển ồ ạt năng lượng tái tạo. Vấn đề ông Trần Hồng Hà đề cập chính là những bất cập trong Quy hoạch điện VII và VII bổ sung. "Chất lượng quy hoạch đang sai", ông Hà phát biểu và dẫn chứng: "Tổng nguồn điện tái tạo được thực hiện theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 14.000MW, tăng gấp 5 lần so với quy hoạch ban đầu". Ngày 25/12/2023, Thanh tra Chính phủ đã có kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch và đầu tư xây dựng các công trình điện theo Quy hoạch điện VII và Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, Bộ Công thương đã phê duyệt bổ sung vào Quy hoạch điện lực cấp tỉnh 114 dự án điện mặt trời với tổng công suất 4.166 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020; trong đó, 92 dự án với tổng công suất 3.194 MW phê duyệt bổ sung riêng lẻ vào Quy hoạch phát triển điện lực của 23 tỉnh, trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh xuất phát từ đề nghị của các chủ đầu tư. Đáng chú ý, trong đó có tới 15 trong số 23 tỉnh nêu trên không quy hoạch đầu tư điện mặt trời trong Quy hoạch phát triển điện lực tỉnh và không có quy hoạch điện mặt trời đến năm 2020 của 63 tỉnh, thành phố. Do đó, việc phê duyệt các dự án này là không có căn cứ pháp lý về quy hoạch. Kết luận Thanh tra thể hiện, tổng công suất nguồn điện mặt trời đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh là 850 MW. Tuy nhiên, Bộ Công thương đã tham mưu, trình Thủ tướng phê duyệt bổ sung riêng lẻ 54 dự án với tổng công suất 10.521 MW vào Quy hoạch điện VII điều chỉnh trên cơ sở đề nghị của UBND các tỉnh, từ đề nghị của các chủ đầu tư, trong khi không lập Quy hoạch phát triển điện mặt trời quốc gia đến năm 2020 theo yêu cầu tại Quyết định 11/2017 của Thủ tướng. Vì vậy, việc phê duyệt 54 dự án này cũng không có căn cứ pháp lý về quy hoạch. Thanh tra Chính phủ chỉ ra, với việc phê duyệt 168 dự án điện mặt trời với tổng công suất 14.707 MW (cao gấp 17,3 lần so với tổng công suất được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh), trong đó đáng chú ý là phê duyệt riêng lẻ 137 dự án với tổng công suất 9.366 MW có tiến độ vận hành trong giai đoạn 2016 - 2020; tính đến cuối năm 2020, tổng công suất nguồn điện mặt trời nối lưới đã đầu tư thực tế là 8.642 MW, cao gấp 10,2 lần so với công suất đến năm 2020 được phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW), thậm chí vượt công suất quy hoạch đến năm 2025 (4.000 MW). Nguồn điện mặt trời mái nhà cũng được đầu tư nhanh với công suất lớn (7.864 MW), nâng tổng công suất nguồn điện mặt trời lên thành 16.506 MW, cao gấp 19,42 lần so với công suất phê duyệt tại Quy hoạch điện VII điều chỉnh. Điều này dẫn đến cơ cấu công suất nguồn điện mặt trời theo Quy hoạch điện VII điều chỉnh đã tăng từ 1,4% lên 23,8%. Tuy vậy, vẫn còn có 6 dự án/phần dự án (452,62 MW) đã hoàn thành, nhưng chưa được vận hành thương mại (thời điểm tháng 12/2023). Thanh tra Chính phủ nhận định, nguồn điện mặt trời phụ thuộc vào thời tiết, tính ổn định thấp. Điện mặt trời nối lưới điện quốc gia, tập trung chủ yếu ở khu vực các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên có phụ tải thấp, cần phải có phương án truyền tải để giải tỏa công suất. Tuy nhiên, lưới điện đã không được đầu tư kịp thời, đồng bộ, dẫn đến mất cân đối giữa nguồn và lưới, cơ cấu nguồn điện, vùng miền..., gây khó khăn cho công tác quản lý vận hành hệ thống điện. Đặc biệt, gây quá tải cục bộ và trên diện rộng khu vực các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Yên, Gia Lai, Đắk Lắk, buộc các nhà máy điện phải giảm phát. Việc phát triển điện mặt trời ồ ạt như vậy dẫn tới tổng công suất đặt nguồn điện mặt trời dự kiến vận hành thương mại trước năm 2020 đã ký hợp đồng mua bán điện là 5.088 MW, vượt xa mục tiêu Quy hoạch điện VII điều chỉnh (850 MW). Đó là nguyên nhân chính dẫn đến mất cân đối giữa nguồn và lưới, mất cân đối về cơ cấu nguồn điện, vùng miền, gây khó khăn cho công tác quản lý vận hành hệ thống điện, gây lãng phí nguồn lực xã hội. Có 14 dự án điện mặt trời được hưởng giá ưu đãi (FIT) 9,35 UScent/kWh không đúng đối tượng. Từ năm 2020 - 30/6/2022, tổng số tiền mà EVN phải thanh toán nhiều hơn khoảng 1.481 tỷ đồng so với việc thanh toán theo đúng đối tượng tại Nghị quyết số 115. Các dự án điện mặt trời mà EVN đã mua điện không đúng đối tượng, gồm: Hacom Solar, Sinenergy Ninh Thuận 1, Thuận Nam Đức Long, Thiên Tân Solar Ninh Thuận, Phước Ninh, Sơn Mỹ 2, Sơn Mỹ, Solar Farm Nhơn Hải, Bầu Zôn, Thuận Nam 12, SP Infra 1, Adani Phước Minh, Hồ Bầu Ngứ, Điện mặt trời 450MW kết hợp trạm 500kV Thuận Nam và đường dây 500kV, 220kV.